مطالعه ویژگی های انسانی و حیوانی معراج پیامبر در معراجنامه شاهرخی

نگارگران مکتب اول هرات در معراج نامه شاهرخی (قرن نهم) ماجرای سیر و سلوک معنوی پیامبر (ص) در آسمان ها را در صفحاتی رنگین به تصویر کشیده اند. پیامبر به همراهی ملک مقرب- جبرییل- سوار بر مرکبی ترکیبی و نادر- براق- از پیامبران، فرشتگان، بهشت و جهنم دیدار می کند. در طول تاریخ برای توصیف معراج و درک مفاهیم آن، تفاسیر بسیاری آمده که هر کدام بر پایه ی تفکرات معنوی، معراج را جسمانی، روحانی و یا توأمان می دانند. ویژگی های انسانی و حیوانی در نظرگرفته شده برای عناصر شگفت انگیز به کار رفته در نگاره ها، در این پژوهش، شناسایی و مورد بررسی قرار می گیرند، تا اصل و ریشه ی چنین شخصیت پردازی هایی را دریابیم. هنرمندان برای ارائه ی تصویری معراج و انتقال مفاهیم آن برای افراد با سطوحِ مختلف از درک و آگاهی، به ناچار می بایست از زبانی آشنا و شناخته شده استفاده می کردند. خارق العادگی سفر و مشاهدات پیامبر(ص) بهترین زمینه برای ظهور موجودات ترکیبی بود که می توان اصل و ریشه ی ویژگی های آن ها را در تفکر اسطوره ساز انسان؛ نمادها و اسطوره ها پِی گرفت. ویژگی هایی از موجودات مختلف، انسان، حیوان و مانند آن، با هم ترکیب شده تا هرچه بهتر تجربه ای ماورایی و فوق طبیعی به تصویر کشیده شود. با توجه به اینکه موضوع معراج، نوظهور نبوده و پیشینه ی آن به گذشته ای دور برمی گردد، هنرمندان با در نظر داشتن روایات و تفاسیر، آثار ادبی، تحت تأثیر سنت های تصویرگری شرق دور، بین النهرین، هرات و نیز خلاقیت خود به ترسیم معراج و عناصر موجود در آن پرداخته اند.